Opinia dr. n. med. Olgi Turowskiej

Pani Doktor, Program Przemian jest holistycznym programem odchudzania. Polega on na wdrożeniu nowej kultury żywieniowej opartej w dużym stopniu na zupach oraz pozytywnych zmianach w różnych aspektach życia. Insulinooporność, stan przedcukrzycowy lub cukrzyca są częstymi chorobami towarzyszącymi nadwadze i otyłości. Czy może Pani krótko scharakteryzować te choroby i opisać, czym się różnią?

O.T.: Insulinooporność – można powiedzieć – to stan przedprzedcukrzycowy. Towarzyszy on cukrzycy typu 2, jest elementem jej patogenezy. Insulinooporność towarzyszy również stanowi przedcukrzycowemu, czyli nieprawidłowej glikemii na czczo lub/i nieprawidłowej tolerancji glukozy. Przed wystąpieniem nieprawidłowych poziomów glikemii mamy do czynienia ze stanem insulinooporności – czyli stanem zwiększonego oporu tkanek na insulinę.

Jakie są przyczyny insulinooporności i cukrzycy? Jakie czynniki zwiększają ryzyko zachorowania?

O.T.: Jednym z mechanizmów towarzyszących nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej i niewystarczającej aktywności fizycznej jest zjawisko zwiększenia wydzielania insuliny. Mechanizm ten ma zadanie kompensacyjne: ma zapobiegać hiperglikemii, gdyż tkanka tłuszczowa, w odróżnieniu od tkanki mięśniowej, ma aktywność hormonalną i metaboliczną sprzyjającą hiperglikemii. Jednak z czasem, jak każdy przeciążany mechanizm kompensacyjny, stopniowo zawodzi. Z powodu nadmiaru insuliny pojawia się hipoglikemia reaktywna, czyli spadek stężenia glukozy kilka godzin po posiłku. Zmniejsza się wrażliwość na insulinę. W dalszej kolejności pojawiają się stany przedcukrzycowe (nieprawidłowa glikemia na czczo, nieprawidłowa tolerancja glukozy), aż wreszcie rozwija się cukrzyca typu 2.

W jaki sposób diagnozuje się te choroby?

O.T.: Dla celów praktycznych przyjęto rozpoznanie insulinooporności przy pomocy proporcji stężenia glukozy do insuliny na czczo (tzw. wskaźnik HOMA-IR lub QUICK), która dość dobrze koreluje z insulinowrażliwością wyznaczoną przy pomocy klamry euglikemicznej (badania wykonywanego w warunkach szpitalnych). 

Stan przedcukrzycowy i cukrzycę rozpoznajemy za pomocą doustnego testu tolerancji glukozy, czyli doustnego testu obciążeniowego z 75 g glukozy.

Czy insulinooporność lub cukrzycę można wyleczyć odpowiednim żywieniem?

O.T.: Leczeniem przyczynowym, i to nie tylko insulinooporności, ale wszelkich negatywnych skutków związanych z nieprawidłowym trybem życia i nieprawidłową masą ciała, są zdrowe nawyki żywieniowe oraz dbałość o właściwą aktywność fizyczną.

Jakie inne zmiany nawyków powinny towarzyszyć zdrowemu żywieniu, by zminimalizować te choroby?

O.T.: Musimy zdać sobie sprawę, że insulinooporność jest ważnym mechanizmem wywołującym negatywne konsekwencje zdrowotne u osób z nadmierną masą ciała, ale nie jedynym. Gdyby nawet udało się znaleźć idealny lek przeciwko insulinooporności, nie skoryguje on wszystkich skutków nieprawidłowego trybu życia, nie zapewni też istotnego zmniejszenia masy ciała. Stres, deficyt snu, nieprawidłowa higiena snu, zaburzenia rytmu dobowego, brak wysiłku fizycznego, nieregularne spożywanie posiłków, niezjadanie śniadań, objadanie się wieczorami, podjadanie pomiędzy posiłkami, spożywanie głównie wysoko przetworzonych pokarmów (tzw. szybkich dań odgrzewanych w kuchence mikrofalowej) skutkują narastaniem zaburzeń metabolicznych. W przypadku chorób związanych z nieprawidłową wrażliwością na insulinę aktywność fizyczna i właściwe nawyki żywieniowe są bardzo ważne, gdyż zapobiegają nasilaniu się zaburzeń. Oprócz tego możemy zastosować wspomagające leczenie farmakologiczne.

Wracając do żywienia, jakie są ogólne zalecenia żywieniowe i zdrowotne dla osób z insulinoopornością lub cukrzycą?

O.T.: Bardzo ważna jest regularność spożywania posiłków, jedzenie śniadań, unikanie: obfitych wieczornych posiłków, podjadania pomiędzy posiłkami, spożywania wysoko przetworzonych pokarmów. Należy wybierać produkty o niskim i średnim indeksie glikemicznym, sumaryczny indeks posiłku powinien się mieścić w niskich lub średnich wartościach. Należy unikać cukrów prostych, czyli, potocznie mówiąc, produktów słodkich.

Gotowanie zwiększa indeks glikemiczny produktów. Czy w związku z tym osoby dotknięte insulinoopornością lub cukrzycą mogą jeść zupy?

O.T.: Mogą, oczywiście jeśli są właściwie przygotowane: warzywa nie są rozgotowane, produkty zbożowe nie są gotowane w wywarze, a dodawane do zupy, oraz gdy zupa zawiera mięso – co obniża sumaryczny indeks i ładunek glikemiczny posiłku.

Nierozgotowywanie produktów to kluczowe zalecenia dotyczące właściwego przygotowywania posiłków w diecie zalecanej osobom chorującym na cukrzycę i stany przedcukrzycowe. Są to sposoby obniżenia sumarycznego indeksu i ładunku glikemicznego posiłku – bardzo ważne dla osiągnięcia prawidłowych poziomów glukozy po posiłkach.

Regularność posiłków, brak przekąsek i ciągłego dojadania pomiędzy posiłkami są kluczowe dla prawidłowego żywienia osób dotkniętych zaburzeniami węglowodanowymi.

Czy są składniki zup, których osoby z insulinoopornością lub cukrzycą powinny unikać? Czy składniki te powinny być całkowicie wyeliminowane, czy wystarczy je ograniczać?

O.T.: Zalecamy unikania produktów o wysokim indeksie glikemicznym, gdyż te produkty sprzyjają występowaniu hiperglikemii poposiłkowej. Na przykład ryż biały, gotowane marchew i ziemniaki, dynia, bób. Średni indeks glikemiczny mają pełnoziarniste produkty zbożowe, np. płatki owsiane, otręby, makaron al dente, grube kasze, dziki i brązowy ryż. Należy pamiętać o właściwym przygotowaniu zupy: w celu obniżenia IG należy unikać rozgotowywania potraw, indeks glikemiczny obniży również dodatek białka, tłuszczu lub błonnika, czyli np. niewielka ilość oleju lub chude mięso dodane do zupy.

Jedną z zasad Programu Przemian jest spożywanie jednej porcji owoców w pierwszej części dnia. Zalecane są owoce z dużą ilością soku. Czy jedna porcja owoców dziennie może być spożywana przez osoby z insulinoopornością lub cukrzycą?

O.T.: Nie ma przeciwwskazań do spożywania jednej porcji owoców przez pacjentów z insulinoopornością lub cukrzycą. Należy pamiętać o właściwym wyborze rodzaju owoców oraz o wielkości porcji.

Jakich owoców lepiej unikać?

O.T.: Unikamy owoców o wysokim indeksie glikemicznym, takich jak miękkie, dojrzałe banany, miękkie śliwki, winogrona, arbuzy. Wybieramy owoce kwaśne, twarde. Owoce spożywamy w pierwszej połowie dnia, zalecamy dodatek zsiadłego mleka lub kefiru.

Co z mlekiem i produktami mlecznymi (w Programie Przemian spożywamy zupy mleczne, dopuszczalne jest mleko do kawy, zalecana jest jedna szklanka kefiru lub zsiadłego mleka dziennie)?

O.T.: Jedynie 30% populacji osób dorosłych jest w stanie trawić mleko. Reszta przestaje wytwarzać enzym niezbędny do przetworzenia cukru mlecznego. Jeśli u pacjenta występuje prawidłowa tolerancja laktozy, nie ma przeciwwskazań do spożywania produktów mlecznych. Należy pamiętać o różnicy pomiędzy mlekiem, śmietaną i masłem po jednej stronie oraz fermentowanym nabiałem, do którego zaliczamy zsiadłe mleko lub kefir. Produkty sfermentowane zawierają mało laktozy i galaktozy, podczas gdy mleko jest w te cukry zasobne. Kefir, zsiadłe mleko są idealnym dodatkiem do porcji owoców, obniżają indeks glikemiczny posiłku.

Co, z punktu widzenia diabetologa, sądzi Pani o roślinnych zamiennikach mleka?

O.T.: Roślinne zamienniki mleka są zdrowe również dla pacjentów chorujących na cukrzycę. Alergia na białka mleka krowiego czy nietolerancja laktozy, bardzo popularne we współczesnym społeczeństwie, wymagają eliminacji nie tylko słodkiego mleka, ale i jego przetworów. Należy pamiętać, że mleko krowie jest doskonałym źródłem witaminy D i jodu – niezbędnych do utrzymania zdrowych kości i produkcji hormonów tarczycy. W przypadku niedoboru tych składników należy pamiętać o ich suplementacji.

Jakie elementy Programu Przemian są szczególnie ważne i korzystne dla diabetyków?

O.T.: Program Przemian to zalecenia żywieniowe dotyczące prawidłowego doboru, zarówno pod względem ilości, jak i jakości, składników pokarmowych, odpowiedniego nawodnienia. Bardzo istotne jest świadome dokonywanie zakupów – czytanie etykiet, unikanie produktów przetworzonych. Ogromnie ważna dla moich pacjentów jest ich pozytywna motywacja, pozytywne nastawienie do zmiany dotychczasowych, złych, nawyków oraz ogólne, proste do zastosowania zalecenia dotyczące zdrowego trybu życia.

W przypadku osób zdrowych zalecam wodę z miodem przed snem, a także jako lekarstwo na ból głowy. Porada ta nie dotyczy diabetyków, czy słusznie?

O.T.: Niestety miód, pomimo swoich leczniczych właściwości, jest przeciwwskazany w cukrzycy. To cukier prosty, szybko wchłaniający się w przewodzie pokarmowym, powodujący szybki wzrost glikemii, niezalecany dla pacjentów chorujących na cukrzycę. Jedynym wyjątkiem jest leczenie hipoglikemii, czyli nagłego spadku cukru we krwi.

Czy poleca Pani Program Przemian swoim pacjentom?

O.T.: Program Przemian to nie kolejna dieta, którą można polecić pacjentom. Program Przemian to nauka zdrowego odżywiania, spożywania racjonalnych porcji i regularnych posiłków. To nauka zdrowego żywienia i zdrowego życia.